* Phân tích các yếu tố cấu thành của hệ thống quy phạm pháp luật:

Hệ thống quy phạm pháp luật gồm các thành tố cơ bản là: quy phạm pháp luật, chế định pháp luật, ngành luật. Ngoài ra còn có các thành tố khác như phân ngành luật, tổ hợp các ngành luật...

- Quy phạm pháp luật:

+ Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được áp dụng nhiều lần đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi cả nước hoặc đơn vị hành chính nhất định, do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền ban hành và được nhà nước bảo đảm thực hiện.

+ Quy phạm pháp luật là một hệ thống nhỏ, được cấu tạo từ các bộ phận như giả định, quy định, chế tài pháp luật.

- Chế định pháp luật:

+ Chế định pháp luật là tập hợp bao gồm một nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh một nhóm quan hệ xã hội có liên quan mật thiết với nhau. Tính chất chung của mỗi nhóm quan hệ xã hội đòi hỏi phải có những nhóm quy phạm pháp luật tương ứng để điều chỉnh.

+ Tồn tại chế định pháp luật của ngành luật (gồm nhóm các quy phạm pháp luật điều chỉnh nhóm quan hệ xã hội thuộc một lĩnh vực, liên quan đến cùng một ngành luật: chế định công dân trong ngành luật Hiến pháp), song cũng có chế định pháp luật liên ngành luật (gồm nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh nhóm quan hệ xã hội thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, liên quan đến nhiều ngành luật khác nhau: chế định hợp đồng liên quan đến cả ngành luật dân sự, ngành luật thương mại và luật lao động…)

- Ngành luật:

+ Ngành luật là hệ thống bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh một loại quan hệ xã hội (những quan hệ xã hội có chung tính chất thuộc một lĩnh vực nhất định của đời sống xã hội) bằng những phương pháp nhất định.

+ Mỗi ngành luật thường có đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh riêng của mình. Đối tượng điều chỉnh của một ngành luật là những quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh có chung tính chất (cùng loại), phát sinh trong một lĩnh vực nhất định của đời sống xã hội.

+ Phương pháp điều chỉnh pháp luật là những cách thức tác động pháp luật lên các quan hệ xã hội. Các cách thức tác động pháp luật lên các quan hệ xã hội có thể là: cấm, bắt buộc, cho phép.

+ Các ngành luật khác nhau có những phương pháp điều chỉnh khác nhau. Các phương pháp điều chỉnh pháp luật có thể thể chia thành 2 loại đặc trưng là phương pháp mệnh lệnh và phương pháp tự định đoạt (thỏa thuận).

- Tổ hợp các ngành luật:

Việc phân định hệ thống quy phạm pháp luật thành tổ hợp các ngành luật ở các quốc gia khác nhau thường khác nhau.

+ Ở một số quốc gia căn cứ vào chủ thể và lợi ích mà pháp luật bảo vệ có sự phân định thành công pháp và tư pháp. Việc phân định này được thực hiện ở các nước châu Âu lục địa. 

• Công pháp: Công pháp bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến việc tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước, những quan hệ liên quan tới việc bảo vệ lợi ích xã hội nói chung.
• Tư pháp: Tư pháp bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội giữa tư nhân với tư nhân, liên quan tới bảo vệ lợi ích riêng của từng cá nhân.

+ Trong hệ thống quy phạm pháp luật xã hội chủ nghĩa, có sự phân định thành các tổ hợp pháp luật: pháp luật hình sự, pháp luật dân sự…

+ Căn cứ vào tác dụng của các quy phạm pháp luật, phân định thành luật nội dung và luật hình thức.

• Luật nội dung: Luật nội dung gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh, bảo vệ các quan hệ xã hội trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội.
• Luật hình thức: Luật hình thức gồm các quy phạm pháp luật xác định cơ chế, quy trình, trình tự, thủ tục để thực hiện các quy phạm pháp luật nội dung.

* Căn cứ để phân định các ngành luật:

- Đối tượng điều chỉnh:

+ Đối tượng điều chỉnh của 1 ngành luật là những quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh có chung tính chất (cùng loại), phát sinh trong 1 lĩnh vực nhất định.

+ Đây là căn cứ chủ yếu để phân định hệ thống pháp luật thành các ngành luật khác nhau. Mỗi ngành luật chỉ điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc 1 lĩnh vực của đời sống xã hội.

VD: đối tượng của ngành luật dân sự là các quan hệ xã hội về nhân thân và tài sản của các cá nhân, tổ chức, pháp nhân.

- Phương pháp điều chỉnh:

+ Phương pháp điều chỉnh pháp luật là những cách thức tác động pháp luật lên các quan hệ xã hội.

+ Phương pháp điều chỉnh của ngành luật phụ thuộc vào nội dung, tính chất của các quan hệ xã hội mà pháp luật điều chỉnh và ý muốn chủ quan của những người trực tiếp ban hành pháp luật thông qua sự nhận thức, ý thức của họ về lợi ích nà nước, của xã hội trong mỗi giai đoạn LS.

+ VD: PP mệnh lệnh dùng để điều chỉnh các quan hệ xã hội mà trong đó có 1 bên tham gia là Nhà nước (QHPL hành chính, hình sự…). PP tự định đoạt thường dùng để điều chỉnh các quan hệ xã hội mà các bên tham gia có địa vị pháp lý bình đẳng với nhau (QHPL dân sự).

+ Đây là căn cứ có tính chất bổ trợ do đặc điểm của đối tượng điều chỉnh quyết định.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)