* Phân tích cơ cấu:

Theo quan điểm truyền thống, cơ cấu của quy phạm pháp luật bao gồm 3 bộ phận: giả định, quy định và chế tài.

- Giả định:

+ Là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những tình huống có thể xảy ra trong đời sống xã hội mà quy phạm pháp luật sẽ tác động đối với những chủ thể nhất định, nói cách khác, giả định nêu lên phạm vi tác động của quy phạm pháp luật đối với cá nhân hay tổ chức nào, trong những hoàn cảnh, điều kiện nào.

+ Bộ phận giả định trả lời cho các câu hỏi: Ai? Khi nào? Trong điều kiện, hoàn cảnh nào?

+ Những chủ thể, hoàn cảnh, điều kiện nêu trong bộ phận giả định của quy phạm pháp luật phải rõ ràng, chính xác, sát với tình hình thực tế, tránh tình trạng nêu mập mờ, khó hiểu dẫn đến khả năng không thể hiểu hoặc hiểu sai lệch nội dung của quy phạm pháp luật.

+ Giả định của quy phạm pháp luật có thể giản đơn (chỉ nêu một hoàn cảnh, điều kiện) hoặc có thể phức tạp (nêu nhiều điều kiện, hoàn cảnh)

- Quy định:

+ Là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những cách xử sự mà các chủ thể được, không được hoặc buộc phải thực hiện khi gặp phải tình huống đã nêu ở bộ phận giả định của quy phạm pháp luật.

+ Bộ phận quy định thường được nêu ở dạng mệnh lệnh: cấm, không được, phải, thì, được, có…

+ Thông qua bộ phận quy định, các chủ thể biết được là nếu họ ở vào những tình huống nêu trong giả định của quy phạm pháp luật thì họ phải làm gì, được hoặc không được làm gì, làm như thế nào.

+ Mức độ chính xác, chặt chẽ, rõ ràng của các mệnh lệnh, chỉ dẫn được nêu trong bộ phận quy định là một trong những điều kiện để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh.

+ Bộ phận quy định thường chỉ ra các quyền mà các chủ thể được hưởng hoặc các nghĩa vụ pháp lí mà họ phải thực hiện.

+ Những mệnh lệnh, chỉ dẫn của nhà nước trong bộ phận quy định có thể chỉ nêu một cách xử sự và các chủ thể buộc phải thực hiện mà không có sự lựa chọn. Hoặc có thể nêu ra hai hoặc nhiều các xử sự và cho phép chủ thể có thể lựa chọn cách xử sự thích hợp.

- Chế tài:

+ Là bộ phận của quy phạm pháp luật quy định các biện pháp cưỡng chế mang tính chất trừng phạt mà nhà nước dự kiến có thể áp dụng đối với các chủ thể vi phạm pháp luật, không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ những mệnh lệnh đã được nêu trong bộ phận quy định của quy phạm pháp luật.

+ Bộ phận chế tài thường trả lời cho câu hỏi: Các chủ thể có thẩm quyền có thể áp dụng những biện pháp cưỡng chế nào đối với các chủ thể đã vi phạm pháp luật, không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ những mệnh lệnh được nêu trong bộ phận quy định.

+ Đối với các chủ thể được nêu ở bộ phận giả định thì được gián tiếp thông báo hoặc cảnh báo cho họ biết nếu như họ ở trong tình huống như ở bộ phận giả định thì họ phải chịu những hậu quả bất lợi, bị trừng phạt bằng những biện pháp gì.

+ Các biện pháp cưỡng chế trong bộ phận chế tài rất đa dạng: phạt cảnh cáo, phạt tiền, phạt tù…

+ Thông thường, chế tài được chia thành các nhóm: chế tài hình sự, chế tài hành chính, chế tài kỉ luật, chế tài dân sự…

+ Bộ phận chế tài có thể cố định hoặc không cố định:

• Chế tài cố định: là chế tài trong đó nêu chính xác, cụ thể biện pháp tác động sẽ áp dụng đối với chủ thể vi phạm pháp luật.
• Chế tài không cố định: là chế tài nêu lên nhiều biện pháp tác động (không nêu biến pháp tác động một cách chính xác, cụ thể, dứt khoát hoặc chỉ quy định mức thấp nhất và mức cao nhất của biện pháp tác động). Việc áp dụng biện pháp nào, mức độ bao nhiêu là do chủ thể có thẩm quyền áp dụng QP lựa chọn cho phù hợp với từng vụ việc.

+ Trong một số quy phạm pháp luật, nhà nước còn dự kiến, chỉ dẫn cả các biện pháp khác (không phải chế tài) để các chủ thể có thẩm quyền áp dụng như:

• Các biện pháp pháp lí bất lợi nhưng không mang tính trừng phạt đối với những hành vi không thực hiện đúng, chính xác các mệnh lệnh của nhà nước
• Các biện pháp mang tính hỗ trợ giúp đỡ, tạo điều kiện đối với một số chủ thể rơi vào tình huống cần giúp đỡ…
• Các biện pháp khuyến khích, khen thưởng về vật chất,, tinh thần đối với các chủ thể có hành vi mang lại lợi ích đáng kể cho nhà nước, xã hội…

* Ý nghĩa của từng bộ phận:

- Giả định là bộ phận không thể thiếu của quy phạm pháp luật, bởi chỉ thông qua bộ phận giả định của quy phạm pháp luật mới biết được tổ chức, cá nhân nào, khi ở vào những hoàn cảnh, điều kiện nào thì chịu sự tác động của quy phạm pháp luật đó.

- Bộ phận quy định của quy phạm pháp luật được coi là phần cốt lõi của quy phạm pháp luật, nó thể hiện ý chí của nhà nước đối với các tổ chức, cá nhân khi xảy ra những tình huống đã được nêu trong bộ phận giả định của quy phạm pháp luật.

- Chế tài là một trong những biện pháp quan trọng để đảm bảo cho các quy định của pháp luật được thực hiện nghiêm minh. Do vậy, nếu các biện pháp trong chế tài được quy định không phù hợp (quá nặng hoặc quá nhẹ) thì tác dụng răn đe, trừng phạt của chúng có thể kém hiệu quả.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)