MỞ ĐẦU

Trong bối cảnh mở cửa và hội nhập hiện nay, Việt Nam ngày càng tiếp nhận nhiều nguồn vốn đầu tư kinh doanh từ cả trong và ngoài nước. Sự gia tăng về số lượng dự án, số vốn đầu tư, sự phong phú hơn hình thức đầu tư, đối tác đầu tư và lĩnh vực đầu tư khiến cho các tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh cũng diễn ra nhiều hơn.

Trước tình hình đó, việc được nhà nước đảm bảo giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh là điều vô cùng quan trọng để thu hút nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước. 

Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, sau đây em xin trình bày về đề tài: “Sưu tầm một vụ tranh chấp trong hoạt động đầu tư giữa nhà đầu tư nước ngoài với cơ quan nhà nước có thẩm quyền tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, phân tích nguyên tắc bảo đảm giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh” để có một cái nhìn sâu sắc hơn về vấn đề này.

NỘI DUNG

I. Tóm tắt tranh chấp đầu tư giữa nhà đầu tư Công ty Dialasie (Pháp) và Chính phủ Việt Nam

Tranh chấp đầu tư: Dialasie kiện Việt Nam

Nguyên đơn: Dialasie (Pháp)

Bị đơn: Chính phủ Việt Nam

Luật áp dụng: Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt Nam - Pháp năm 1992

Quy tắc trọng tài: UNCITRAL

Cơ quan xét xử: Tòa Trọng tài Thường trực (PCA)

Nội dung tranh chấp như sau:

Năm 2000, nhà đầu tư Pháp, công ty Dialasie được Bộ Kế hoạch và Đầu tư cấp giấy phép thành lập Phòng khám thận và lọc thận quốc tế Dialasie. Thời hạn hoạt động là 25 năm.

Ngày 10/3/2001, Dialasie ký hợp đồng thuê tòa nhà có địa chỉ tại số 253 Điện Biên Phủ, Quận 3 Thành phố Hồ Chí Minh với Liên hiệp hợp tác xã thương mại Thành phố Hồ Chí Minh (Saigon Co-op).

Trong quá trình hoạt động, Dialasie phát sinh mâu thuẫn với Saigon Co-op do Dialasie không thực hiện được nghĩa vụ thanh toán tiền nhà cho Saigon Co-op. Saigon Co-op đã đệ đơn kiện lên Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) sau khi DialAsie không trả tiền thuê nhà theo thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng thuê nhà.

Ngày 03/02/2005, theo phán quyết trọng tài của VIAC, Dialasie thua kiện và phải thanh toán cho Saigon Co-op hơn 571.000 đô la; đồng thời, trong thời hạn 6 tháng, Bệnh viện DialAsie phải chuyển địa điểm mới.

Sau đó, Dialasie khởi kiện Saigon Co-op tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh và kháng cáo tại Tòa phúc thẩm – Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố Hồ Chí Minh yêu cầu hủy phán quyết của VIAC nhưng không được chấp nhận.

Ngày 02/12/2005, Bộ Y tế có văn bản đề nghị Bệnh viện Dialasie ngừng tiếp nhận bệnh nhân mới và chuyển các bệnh nhân đang điều trị tới các trung tâm y tế khác để được điều trị.

Ngày 15/8/2006, Dialasie bàn giao tòa nhà tại địa chỉ số 253 Điện Biên Phủ, quận 8 Thành phố Hồ Chí Minh cho Saigon Co-op, chấm dứt hoạt động dự án đầu tư.

Nhà đầu tư Dialasie cho rằng mình bị đối xử không công bằng. Lấy lý do không được bảo hộ đầu tư tại Việt Nam, tháng 02/2011, Dialasie khởi kiện Chính phủ Việt Nam (bao gồm UBND Thành phố Hồ Chí Minh, Cục thi hành án Thành phố Hồ Chí Minh, Bộ Kế hoạch Đầu tư, Bộ Y tế) ra Trọng tài Quốc tế LaHay – Hà Lan trên cơ sở Hiệp định về khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt Nam – Pháp năm 1992 yêu cầu bồi thường 47 triệu USD. 

Trong đơn khởi kiện, Dialasie cho rằng: Việt Nam đã vi phạm nghĩa vụ đối xử công bằng và bình đẳng đối với Dự án đầu tư theo Điều 3 Hiệp định Đầu tư Việt – Pháp; Việt Nam không đảm bảo sự bảo vệ đầy đủ và an toàn cho Dự án đầu tư theo Điều 5 Hiệp định Đầu tư Việt – Pháp. Các biện pháp của nhà nước Việt Nam nêu trên là tước đoạt gián tiếp tài sản của nhà đầu tư. 

Ngày 17/11/2014, tòa Trọng tài thường trực (PCA) tại LaHay – Hà Lan đã ban hành phán quyết của Hội đồng trọng tài bác bỏ toàn bộ các nội dung khiếu kiện của Dialasie. 

Cụ thể, Hội đồng trọng tài đã phán quyết, Cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam không vi phạm Hiệp định khuyến khích đầu tư Pháp - Việt Nam, pháp luật Việt Nam và không có bất kỳ hoạt động sai phạm nào. Tất cả các hành động Saigon Co-op là tuân thủ theo quy định của pháp luật Việt Nam và hoạt động của đơn vị này không phải là hành động của Chính phủ Việt Nam.

Hội đồng trọng tài quyết định: (i) Hội đồng trọng tài có thẩm quyền xét xử các khiếu kiện của Nguyên đơn Dialasie; (ii) Tất cả các khiếu kiện của Nguyên đơn DialAsie đối với Chính phủ Việt Nam hoàn toàn bị bác bỏ; (iii) Mỗi bên phải trả một nửa chi phí trọng tài và tự chịu các chi phí về luật sư của mình theo quy định tại Điều 38 của Quy tắc trọng tài UNCITRAL.

Theo Phán quyết này, Hội đồng trọng tài đã bác bỏ toàn bộ các nội dung khiếu kiện của Nguyên đơn đối với Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Việt Nam không phải bồi thường cho Nguyên đơn DialAsie bất kỳ một khoản chi phí nào theo yêu cầu đòi bồi thường mà Nguyên đơn đã nêu trong Đơn khởi kiện. 

II. Nguyên tắc bảo đảm giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh

1. Khái niệm giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh

Giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh là phương thức giúp giải quyết các tranh chấp về quyền, lợi ích và nghĩa vụ hợp pháp phát sinh giữa các chủ thể khi tham gia đầu tư vốn để thực hiện hoạt động kinh doanh bằng việc thành lập tổ chức kinh tế; đầu tư góp vốn, mua cổ phần, phần vốn góp của tổ chức kinh tế; đầu tư theo hình thức hợp đồng hoặc thực hiện dự án đầu tư.

Các tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh bao gồm:

- Tranh chấp giữa các nhà đầu tư trong nước;

- Tranh chấp giữa các tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài;

- Tranh chấp giữa nhà đầu tư trong nước với cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam;

- Tranh chấp giữa các tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài với cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam;

- Tranh chấp giữa các nhà đầu tư trong đó có ít nhất một bên là nhà đầu tư nước ngoài hoặc tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.

2. Quy định của pháp luật về bảo đảm cơ chế giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động đầu tư

Sự đảm bảo của nhà nước đối với các hoạt động đầu tư không thể bao gồm sự đảm bảo về việc sẽ không có tranh chấp xảy ra trong quá trình thực hiện dự án đầu tư. Tuy nhiên, nhà nước có thể đảm bảo cho các nhà đầu tư một cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp với thông lệ quốc tế, đề cao quyền lợi hợp pháp của các nhà đầu tư và đủ độ tin cậy cũng như độ an toàn về mặt thực thi các quyết định trong giải quyết tranh chấp về đầu tư.

Luật Đầu tư 2020 đã kế thừa Luật Đầu tư 2005 và 2014, đưa ra cơ chế giải quyết tranh chấp áp dụng chung cho tất cả các nhà đầu tư không phân biệt quốc tịch. Cơ chế này được xây dựng dựa trên nguyên tắc đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các nhà đầu tư. Theo đó, Điều 14 Luật Đầu tư 2020 quy định các phương thức giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư bao gồm: thương lượng, hòa giải, trọng tài hoặc tòa án. Phương thức thương lượng, hòa giải được áp dụng trước, trường hợp không thể thương lượng hoặc hòa giải thì tranh chấp được giải quyết tại Tòa án hoặc Trọng tài.

Sự khác biệt giữa các chủ thể của tranh chấp dẫn đến sự khác biệt về cơ quan giải quyết tranh chấp, cụ thể (khoản 2, 3, 4 Điều 14 Luật Đầu tư 2020):

(1) Tranh chấp giữa các nhà đầu tư trong nước, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài hoặc giữa nhà đầu tư trong nước, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài với cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam được giải quyết thông qua Trọng tài Việt Nam hoặc Tòa án Việt Nam, trừ trường hợp tại mục (2).

(2) Tranh chấp giữa các nhà đầu tư trong đó có ít nhất một bên là nhà đầu tư nước ngoài hoặc tổ chức kinh tế quy định tại các điểm a, b và c khoản 1 Điều 23 của Luật Đầu tư 2020 được giải quyết thông qua một trong những cơ quan, tổ chức sau đây: Tòa án Việt Nam; Trọng tài Việt Nam; Trọng tài nước ngoài; Trọng tài quốc tế; Trọng tài do các bên tranh chấp thỏa thuận thành lập.

(3) Tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài với cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam được giải quyết thông qua Trọng tài Việt Nam hoặc Tòa án Việt Nam, trừ trường hợp có thỏa thuận khác theo hợp đồng hoặc điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác.

Như vậy, trong khuôn khổ, giới hạn chung mà Nhà nước Việt Nam đặt ra, các bên tranh chấp có thể lựa chọn một cách linh hoạt nhất phương thức và cơ quan giải quyết tranh chấp cho mình nhằm đạt được hiệu quả cao nhất của việc giải quyết tranh chấp. Đối với trường hợp tranh chấp giữa cơ quan quản lí nhà nước Việt Nam và nhà đầu tư nước ngoài, Nhà nước Việt Nam cũng cam kết không bó buộc các nhà đầu tư nước ngoài phải lựa chọn tòa án Việt Nam hoặc trọng tài Việt Nam để giải quyết nếu một điều ước quốc tế hoặc một thỏa thuận nào đó giữa đại diện cơ quan nhà nước có thẩm quyền kí với nhà đầu tư nước ngoài cho phép được lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp khác.

Bên cạnh việc quy định rõ về phương thức và cơ quan giải quyết tranh chấp, pháp luật Việt Nam còn quy định cụ thể về thẩm quyền giải quyết tranh chấp của các cơ quan giải quyết tranh chấp của Việt Nam. Có thể khẳng định rằng, Nhà nước Việt Nam đã đưa ra được cơ chế giải quyết tranh chấp giữa các bên trong quan hệ đầu tư khá hoàn chỉnh và phù hợp với thông lệ quốc tế cũng như lợi ích của các nhà đầu tư, ngay cả trong quan hệ tranh chấp mà một bên là các nhà đầu tư và một bên là cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Nhà nước Việt Nam.

3. Bảo đảm giải quyết tranh chấp đầu tư kinh doanh trong tranh chấp Dialasie – Việt Nam

Tranh chấp đầu tư giữa Dialasie và Chính phủ Việt Nam ban đầu bắt nguồn từ tranh chấp thương mại giữa Dialasie và Saigon Co-op do công ty Dialasie không trả tiền thuê nhà cho Saigon Co-op. Tranh chấp này đã được giải quyết tại Trọng tài theo thỏa thuận trọng tài của hai bên. Điều này là hoàn toàn phù hợp với quy định của Luật Thương mại 2005 và Pháp lệnh về trọng tài thương mại 2003 có hiệu lực tại thời điểm đó.

Bởi vì công ty Dialasie thua kiện và cảm thấy không hài lòng với phán quyết trọng tài nên đã cố tình đưa vụ kiện này ra dưới dạng kiện Chính phủ Việt Nam theo cáo buộc rằng Saigon Co-op là một doanh nghiệp có vốn nhà nước, và vì vậy nên được coi là một phần của Chính phủ Việt Nam, và các hành vi của Saigon Coop trong trường hợp này được coi là hành vi của Chính phủ Việt Nam. Cùng với việc Bộ Y tế ra văn bản đề nghị Dialasie ngừng tiếp nhận bệnh nhân và di chuyển bệnh nhân cũ đi các cơ sở khám chữa bệnh khác, Dialasie cho rằng chính phủ Việt Nam đã có những đối xử không công bằng, không thỏa đáng, vi phạm các nghĩa vụ của Chính phủ Việt Nam đối với nhà đầu tư trong khuôn khổ Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt Nam – Pháp.

Khoản 4 Điều 12 Luật Đầu tư 2005 quy định: “Tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài với cơ quan quản lý nhà nước Việt Nam liên quan đến hoạt động đầu tư trên lãnh thổ Việt Nam được giải quyết thông qua Trọng tài hoặc Toà án Việt Nam, trừ trường hợp có thỏa thuận khác trong hợp đồng được ký giữa đại diện cơ quan nhà nước có thẩm quyền với nhà đầu tư nước ngoài hoặc trong điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.”

Khoản 2 Điều 8 Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và Pháp 1992 quy định: “Nếu sự tranh chấp không giải quyết được trong thời hạn 6 tháng kể từ khi vụ tranh chấp được một trong hai Bên nêu ra, thì theo yêu cầu của một Bên, vụ tranh chấp sẽ được đưa ra Trọng tài. Vụ tranh chấp được giải quyết theo bản qui định về Trọng tài của Uỷ ban Liên hiệp quốc về luật thương mại quốc tế được Đại hội đồng Liên hiệp quốc thông qua trong Nghị quyết 31/98 ngày 15/12/1976.”

Như vậy, việc Dialasie đưa vụ kiện ra Tòa trọng tài Quốc tế PCA là phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam và Hiệp định bảo hộ đầu tư Việt – Pháp 1992.

Vụ kiện này là một minh chứng tiêu biểu cho cam kết bảo đảm giải quyết tranh chấp trong đầu tư kinh doanh của Việt Nam, đặc biệt là đối với nhà đầu tư nước ngoài. Bằng các quy định cụ thể, nhà nước Việt Nam đảm bảo các tranh chấp trong lĩnh vực đầu tư kinh doanh có thể được giải quyết thông qua các phương thức pháp luật quy định. Nhà nước Việt Nam cũng đảm bảo cho các nhà đầu tư được linh hoạt lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp trong phạm vi pháp luật cho phép. Đối với các tranh chấp mà một bên là cơ quan nhà nước, pháp luật cũng quy định rõ ràng phương thức giải quyết tranh chấp, đảm bảo sự rõ ràng, minh bạch và công bằng trong mối quan hệ giữa nhà nước và nhà đầu tư.

4. Vai trò của việc bảo đảm cơ chế giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động đầu tư

Việc bảo đảm cơ chế giải quyết tranh chấp phát sinh từ hoạt động đầu tư đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút đầu tư của nước ta. Nó góp phần tạo nên một môi trường đầu tư bình ổn, giúp các nhà đầu tư yên tâm khi thực hiện đầu tư, giúp đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư. Đồng thời, quy định này cũng thể hiện thái độ thiện chí và các nỗ lực của nhà nước trong việc mời gọi các nhà đầu tư, giúp các nhà đầu tư cảm thấy an toàn hơn khi đầu tư.

Tuy vậy, cũng có một số trường hợp, các nhà đầu tư nước ngoài đã lợi dụng quy định về bảo đảm đầu tư để biến các vụ tranh chấp thương mại thông thường thành các vụ tranh chấp đầu tư giữa nhà đầu tư nước ngoài và Chính phủ Việt Nam như trong trường hợp công ty Dialasie nêu trên. Điều đó gây ảnh hưởng đến uy tín của nhà nước Việt Nam trong mắt các nhà đầu tư quốc tế, đồng thời gây tốn tiền bạc, thời gian và công sức để theo đuổi các vụ kiện.

KẾT LUẬN

Trong bối cảnh các tranh chấp đầu tư ngày càng gia tăng, việc bảo đảm giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư là vô cùng quan trọng để thu hút nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước. Các quy định về bảo đảm giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư theo quy Luật Đầu tư 2020 về cơ bản đã hoàn thiện và phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy vậy, hiệu quả việc thực thi pháp luật trên thực tế cần phải được nâng cao hơn nữa để hạn chế thấp nhất các tranh chấp xảy ra, đặc biệt là các tranh chấp giữa cơ quan nhà nước và các nhà đầu tư. 

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Luật Đầu tư 2020

2. Luật Đầu tư 2005

3. Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt Nam - Pháp năm 1992

4. Pháp lệnh về trọng tài thương mại 2003

5. Quyết định 14/2020/QĐ-TTg ban hành quy chế phối hợp giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế

6. Bộ Tư pháp (2015), Thông cáo báo chí công tác tư pháp quý IV năm 2014

7. Julien Chaisse, ‎Luke Nottage (2018), International Investment Treaties and Arbitration Across Asia

8. Hà Phương Thảo (2015), Tranh chấp đầu tư quốc tế và bài học kinh nghiệm, Báo Pháp luật Việt Nam, https://baophapluat.vn/tranh-chap-dau-tu-quoc-te-va-bai-hoc-kinh-nghiem-post198932.html (truy cập ngày 03/11/2021)

9. Kiều Thị Thùy Linh (2009), Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo đảm đầu tư của Việt Nam theo quy định của WTO, Luận văn thạc sĩ luật học

10. Mahdev Mohan, Chester Brown (2021), The Asian Turn in Foreign Investment

11. Nguyễn Thị Ánh Nguyệt (2017), Các biện pháp bảo đảm, ưu đãi và hỗ trợ đầu tư theo Luật Đầu tư năm 2014, luận văn thạc sĩ Luật học

12. Tâm Lụa (2015), Lần thứ hai, Việt Nam thắng kiện quốc tế, Tuổi Trẻ Online, https://tuoitre.vn/lan-thu-hai-viet-nam-thang-kien-quoc-te-693636.htm (truy cập ngày 01/11/2021)

13. Thái Sơn (2015), Việt Nam tiếp tục thắng kiện tại tòa quốc tế, Thanh Niên, https://thanhnien.vn/viet-nam-tiep-tuc-thang-kien-tai-toa-quoc-te-post440309.html (truy cập ngày 02/11/2021)

14. Võ Phương, Sơn Bách (2014), Toà án La Haye phán quyết Chính phủ Việt Nam thắng kiện vụ DialAsie, Vietnamplus, https://www.vietnamplus.vn/toa-an-la-haye-phan-quyet-chinh-phu-viet-nam-thang-kien-vu-dialasie/299733.vnp (truy cập ngày 01/11/2021)

Xem thêm: TỔNG HỢP BÀI TẬP NHÓM - BÀI TẬP LỚN - BÀI TẬP CÁ NHÂN - TIỂU LUẬN CÁC MÔN HLU

Nếu bạn thấy những chia sẻ của mình hữu ích thì có thể donate ủng hộ mình 01 ly trà sữa nha: BIDV 4603463395