- Chức năng là những mặt hoạt động cơ bản của nhà nước, phù hợp với bản chất, mục đích, nhiệm vụ của nhà nước và được xác định bởi điều kiện kinh tế xã hội của đất nước trong những giai đoạn phát triển của nó.

+ Chức năng là thuật ngữ để chỉ những phần việc chỉ thuộc về một đối tượng nhất định và đối tượng này có khả năng thực tế để làm được phần việc đó. Nhà nước là tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, nó ra đời để tổ chức và quản lí các mặt của đời sống xã hội. Đó là công việc của nhà nước, gắn liền với nhà nước và không một thực thể nào trong xã hộ làm thay được.

+ Chức năng là sự biểu hiện cụ thể bản chất, vai trò của nhà nước, chúng gắn liền với sự tồn tại và phát triển của nhà nước.

+ Các chức năng của nhà nước chịu sự tác động của nhiều yếu tố như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,… do vậy, ở mỗi thời kỳ phát triển của xã hội, nội dung, tính chất, mục đích mỗi chức năng của nhà nước có những thay đổi nhất định.

- Phân loại chức năng:

+ Căn cứ vào phạm vi hoạt động của nhà nước: chức năng đối nội, chức năng đối ngoại.

+ Căn cứ vào hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực xã hội: chức năng kinh tế, chức năng xã hội, chức năng trấn áp, chức năng tiến hành chiến tranh xâm lược, chức năng bảo vệ trật tự pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích của cá nhân, tổ chức trong xã hội, chức năng bảo vệ đất nước, chức năng quan hệ với các nước khác

+ Căn cứ vào hình thức thực hiện: chức năng lập pháp, hành pháp, tư pháp

+ Căn cứ mục đích thực hiện: chức năng cai trị, chức năng phục vụ

+ Căn cứ bản chất nhà nước: chức năng thể hiện tính giai cấp, chức năng thể hiện tính xã hội.

- Hình thức thực hiện:

+ Lập pháp: xây dựng pháp luật

+ Hành pháp: Tổ chức thực hiện pháp luật

+ Tư pháp: hoạt động xét xử, bảo vệ pháp luật

- Phương pháp thực hiện:

+ Giáo dục thuyết phục: khuyến khích sự tích cực, tự giác, tự nguyện của các chủ thể trong việc thực hiện chức năng của nhà nước

+ Cưỡng chế: trong trường hợp có hành vi VPPL, cần các biện pháp truy cứu trách nhiệm pháp lý.

-       Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt của xã hội, bao gồm một lớp người được tách ra từ xã hội để chuyên thực thi quyền lực, nhằm tổ chức và quản lý xã hội, phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội cũng như lợi ích của lực lượng cầm quyền trong xã hội.

• Nhà nước là một hình thức tổ chức của xã hội khi xã hội đã phát triển đến một trình độ nhất định, trong xã hội có sự phân hóa thành các giai cấp có lợi ích đối lập nhau, nó buộc phải được tổ chức thành nhà nước để có được sự ổn định và phát triển, làm dịu những cuộc xung đột giai cấp và giữ cho xã hội trong vòng trật tự.

• Nhà nước là một tổ chức của xã hội, được tổ chức để thực hiện chủ quyền quốc gia. Để làm được việc đó đòi hỏi nhà nước phải thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt tách khỏi dân cư và do một bộ máy chuyên môn nắm giữ và thực hiện.

• Nhà nước một mặt là tổ chức quyền lực công cộng đặc biệt của toàn xã hội, thay mặt cho xã hội quản lý bằng pháp luật đối với các mặt khác nhau của cuộc sống, bảo đảm sự ổn định, trật tự xã hội, quyền lợi của cả cộng đồng xã hội nhưng mặt khác, nó còn là tổ chức quyền lực của giai cấp thống trị, bảo vệ lợi ích và thực hiện mục đích của giai cấp thống trị.

• Quyền lực nhà nước là sức mạnh mang tính ý chí của nó, tồn tại một cách công khai trong xã hội, bắt buộc mọi cá nhân, tổ chức… trong xã hội phải phục tùng. Quyền lực nhà nước được bảo đảm thực hiện bởi một bộ máy chuyên nghiệp quản lý xã hội, và các công cụ bạo lực: cảnh sát, quân đội, tòa án, nhà tù… và hệ thống các quy tắc xử sự chung bắt buộc.

- Biện pháp cơ bản để nâng cao ý thức pháp luật ở Việt Nam là GDPL. Các hình thức phổ biến, GDPL bao gồm:

+ Họp báo, thông cáo báo chí

+ Phổ biến pháp luật trực tiếp; tư vấn, hướng dẫn tìm hiểu pháp luật; cung cấp thông tin, tài liệu pháp luật

+ Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, loa truyền thanh, internet, pa-nô, áp-phích, tranh cổ động; đăng tải trên Công báo; đăng tải thông tin pháp luật trên trang thông tin điện tử; niêm yết tại trụ sở, bảng tin của cơ quan, tổ chức, khu dân cư.

+ Tổ chức thi tìm hiểu pháp luật.

+ Thông qua công tác xét xử, xử lí vi phạm hành chính, hoạt động tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Công dân và hoạt động khác của các cơ quan trong bộ máy nhà nước; thông qua hoạt động trợ giúp pháp lí, hòa giải ở cơ sở.

+ Lồng ghép trong hoạt động văn hóa, văn nghệ, sinh hoạt của tổ chức chính trị và các đoàn thể, CLB, tủ sách pháp luật và các thiết chế văn hóa khác ở cơ sở.

+ Thông qua chương trình GDPL trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân.

+ Các hình thức phổ biến, GDPL khác phù hợp với từng đối tượng cụ thể mà các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có thể áp dụng để đảm bảo công tác phổ biến GDPL đem lại hiệu quả.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)

* Phân tích khái niệm:

- Giáo dục pháp luật là quá trình tác động một cách có hệ thống, có mục đích và thường xuyên tới nhận thức của con người nhằm trang bị cho mỗi người trình độ pháp lí nhất định để từ đó có ý thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp luật.

- Giáo dục pháp luật là biện pháp cơ bản nhất để nâng cao ý thức pháp luật.

- Xét về mặt bản chất, giáo dục pháp luật là quá trình hoàn thiện nhân tố xã hội – pháp lí của con người, nâng cao khả năng sáng tạo của con người trước đời sống thực tiễn.

- Giáo dục pháp luật là quá trình tác động của nhiều hình thức, phương tiện vào ý thức của con người, đó không phải và không thể là sự áp đặt ý chí chủ quan duy ý chí tới quá trình nhận thức khách quan của các chủ thể.

- Giáo dục pháp luật là 1 nhiệm vụ mang tính thường xuyên, liên tục của nhà nước.

- Giáo dục pháp luật phải đảm bảo tính kịp thời, sát thực tế, phù hợp cả về phương diện nội dung, hình thức, và đối tượng.

- Cần gắn việc GDPL trong nhà trường, trong các thiết chế chính trị xã hội với GD ở ngoài cộng đồng xã hội và gia đình.

- Kết nối việc phổ biến, giáo dục pháp luật với công tác GD truyền thống LS và phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc.

- Cần gắn GDPL với quá trình thực thi nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh của đất nước, của từng vùng, miền, địa phương và an sinh xã hội.

* Mục đích:

- GDPL nhằm nâng cao khả năng nhận thức pháp lí, sự hiểu biết pháp luật, hình thành tri thức pháp luật cần thiết cho các chủ thể.

- GDPL nhằm khơi dậy tình cảm, lòng tin và thái độ đúng đắn đối với pháp luật.

- GDPL nhằm hình thành thói quen xử sự theo pháp luật với động cơ tích cực.

* Ý nghĩa: GDPL giúp nâng cao hiểu biết, nhận thức về pháp luật cho các chủ thể, từ đó, họ sẽ nghiêm túc chấp hành các quy định của pháp luật hơn, giúp nhà nước duy trì trật tự xã hội.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)

* Phân tích vai trò của ý thức pháp luật đối với việc thực hiện pháp luật:

- Ý thức pháp luật là yếu tố thúc đẩy việc thực hiện pháp luật trong thực tế.

- Ý thức pháp luật của mỗi người được thể hiện thông qua trình độ hiểu biết pháp luật, thái độ đối với pháp luật (tôn trọng, ủng hộ hoặc coi thường, chống đối) và hành vi thực tế của họ (hợp pháp hay bất hợp pháp).

- Việc thực hiện pháp luật một cách chủ động, đúng đắn trước hết phụ thuộc vào sự hiểu biết pháp luật và thái độ pháp lý của chủ thể.

- Muốn thực hiện pháp luật tốt, cần phải hiểu biết pháp luật. Khi chủ thể hiểu được nội dung của các quy phạm pháp luật tức là thấy được những điều mà pháp luật cho phép, bắt buộc, ngăn cấm gắn liền đối với những điều kiện, hoàn cảnh nhất định. Tham gia vào các QHPL cụ thể, chủ thể nhận thức được quyền, nghĩa vụ pháp lí và trách nhiệm của mình để từ đó lựa chọn cách xử sự cho phù hợp.

- Việc thực hiện pháp luật khi kém hiểu biết pháp luật sẽ trở nên thụ động, khó khăn, trên thực tế, khả năng đảm báo tính hợp pháp của hành vi thấp, hiệu quả không cao.

- Mặt khác, tình cảm, thái độ pháp lí của chủ thể cũng rất quan trọng. Nó là yếu tố tạo ra sự gắn bó đối với pháp luật, làm tăng thêm khả năng thực thi quyền, nghĩa vụ của chủ thể.

- Quá trình thực hiện pháp luật đòi hỏi các chủ thể phải tự tạo lập được tiền đề, nền tảng ý thức pháp luật đúng đắn, tích cực để chủ động xác lập những hành vi trong giới hạn được pháp luật quy định.

- Lối sống theo pháp luật chỉ có thể được hình thành trên 1 nền tảng ý thức, nhận thức cao về pháp luật và 1 thái độ tôn trọng pháp luật. Vai trò của ý thức pháp luật trong việc XD lối sống theo pháp luật thể hiện thông qua việc:

+ Tiếp nhận chọn lọc lối sống công nghiệp, hiện đại phù hợp với bản sắc dân tộc; hiểu biết, tôn trọng, sử dụng pháp luật làm thước đo khi tham gia quan hệ và các hoạt động pháp lí.

+ Loại trừ lối sống theo đạo đức, phong tục tập quán… Hạn chế, xóa bỏ các quan niệm, phong tục, tập quán lạc hậu cản trở, làm giảm thiểu hiệu quả thực thi pháp luật, phủ nhận các giá trị pháp lí tích cực.

+ Không khoan nhượng đối với hiện tượng vi phạm pháp luật; tích cực đấu tranh chống vi phạm pháp luật dựa trên nguyên tắc pháp chế thống nhất và sự công bằng, bình đẳng về trách nhiệm đối với xã hội…

* Liên hệ:

Là 1 sinh viên ĐH Luật HN:

- Bản thân em luôn tích cực học tập, tìm hiểu các quy định của pháp luật, nâng cao hiểu biết về pháp luật.

- Có thái độ đúng đắn, tôn trọng pháp luật, nghiêm túc thực hiện các quy định của pháp luật, không làm những việc pháp luật cấm, thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ pháp luật quy định.

- Tuyên truyền, vận động người thân, bạn bè sống và thực hiện theo Hiến pháp và pháp luật.

- VD:

+ Đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy. Không đi quá tốc độ, không vượt đèn đỏ.

+ Nộp tiền trọ, học phí đúng hạn.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)

* Phân tích vai trò của ý thức pháp luật đối với việc xây dựng pháp luật:

- Ý thức pháp luật là tiền đề tư tưởng trực tiếp để hình thành, phát triển và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Nếu không có ý thức pháp luật phù hợp với bản chất và điều kiện cụ thể trong từng giai đoạn phát triển thì không thể đem lại sự hoàn thiện đối với hệ thống pháp luật trên thực tế.

- Trong quá trình hoạt động, trên cơ sở ý thức pháp luật, nhận thức, hiểu biết của mình, các chủ thể có thẩm quyền xây dựng pháp luật có thể xác định được quan hệ xã hội cần điều chỉnh bằng pháp luật, mức độ điều chỉnh… Đồng thời, có thể xác định được trình độ phát triển của kinh tế - xã hội, nhu cầu khách quan của đời sống xã hội để đặt ra các quy định của pháp luật phù hợp với các điều kiện đó.

- Khi xây dựng pháp luật, trên cơ sở ý thức pháp luật, nhận thức, hiểu biết của mình, các chủ thể có thẩm quyền xây dựng pháp luật có thể xác định được trong số các QPXH đang tồn tại, những quy phạm nào có thể thừa nhận thành pháp luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội theo ý chí của nhà nước thì thừa nhận thành pháp luật, những quy phạm nào không phù hợp thì đặt ra các quy phạm mới để thay thế chúng, những quan hệ xã hội nào cần điều chỉnh mà chưa có pháp luật thì đặt ra quy tắc mới…

- Trong quá trình thực hiện hệ thống pháp luật đã được ban hành, trên cơ sở ý thức pháp luật, nhận thức, hiểu biết của mình, các chủ thể có thẩm quyền xây dựng pháp luật có thể xác định được quy phạm pháp luật nào phù hợp với thực tại khách quan, có tính khả thi thì tiếp tục sử dụng, quy phạm nào không phù hợp thì ban hành hoặc đề nghị ban hành quy phạm hoặc văn bản mới để thay thế, làm cho hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện và phát triển hơn.

- Vai trò của ý thức pháp luật đối với xây dựng pháp luật thể hiện ở các góc độ:

+ Góp phần nhận thức thấu đáo, đầy đủ đối với chính sách pháp luật và các yêu cầu của việc điều chỉnh pháp luật.

+ Nâng cao khả năng thực hiện việc quy phạm hóa các nội dung điều chỉnh pháp luật và xác định các chuẩn mực pháp lí phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh thực tế.

+ Bảo đảm cho việc XD, hoàn thiện hệ thống pháp luật đúng quy trình kĩ thuật pháp lí, hạn chế được tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, phủ định lẫn nhau trên thực tế.

+ Bảo đảm hiệu quả, chất lượng hoạt động hệ thống hóa pháp luật đặc biệt hoạt động pháp điển quy phạm pháp luật trên thực tế.

* Liên hệ:

- Trong những năm gần đây, ý thức pháp luật của các chủ thể có thẩm quyền xây dựng pháp luật ngày càng được nâng cao, trình độ nhận thức, hiểu biết, chuyên môn của các chủ thể về pháp luật ngày càng cao.

- Tuy nhiên, ý thức pháp luật của một số chủ thể có thẩm quyền xây dựng pháp luật chưa tốt, khả năng dự báo chưa cao, dẫn đến tình trạng VBPL trái với Hiến pháp, trái với luật vẫn còn, không phù hợp với thực tiễn, phải thường xuyên sửa đổi, ban hành bổ sung, thay thế các văn bản luật và dưới luật.

- Theo thống kê của Bộ Tư pháp: năm 2017, có hơn 5600 văn bản trái pháp luật được ban hành của các bộ, cơ quan ngang bộ và địa phương, trong đó có các văn bản quy phạm pháp luật trái pháp luật về nội dung và thẩm quyền ban hành, sai sót về căn cứ pháp lý, thể thức và kỹ thuật trình bày, không phải là văn bản quy phạm pháp luật nhưng có chứa quy phạm pháp luật.

- Việc ý thức pháp luật chưa cao trong việc xây dựng pháp luật dẫn đến ban hành ra các VBPL không phù hợp với Hiến pháp, pháp luật, và thực tiễn, làm cản trở sự phát triển của xã hội.

- Hiện nay cũng chưa có quy định về trách nhiệm bồi thường của nhà nước trong trường hợp văn bản trái pháp luật gây thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp.

- Để nâng cao ý thức pháp luật trong xây dựng pháp luật cần:

+ Tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho các chủ thể có thẩm quyền ban hành pháp luật.

+ Cần lựa chọn những chuyên gia có uy tín về luật pháp, có phẩm chất đạo đức tốt để soạn thảo VBPL.

+ Trước khi ban hành pháp luật cần nghiên cứu kĩ xem các điều khoản có phù hợp với Hiến pháp và pháp luật hiện hành và có phù hợp với thực tiễn hay không.

+ Cần có cơ chế xử phạt nghiêm những cá nhân ban hành văn bản trái với quy định của pháp luật và cơ quan thẩm định văn bản đó.

+ Tăng cường chức năng giám sát của các cơ quan báo chí, người dân, các tổ chức chính trị, xã hội trong hoạt động lập pháp.

Xem thêm: 80 CÂU VẤN ĐÁP LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HLU (download file bộ câu hỏi vấn đáp ở bài này)